Door de geschiedenis heen hebben financiële innovaties een cruciale rol gespeeld bij het vormgeven van samenlevingen, veldslagen en rijken. Nieuwe uitvindingen – van munten tot papiergeld en banken – hebben geleid tot wereldwijde machtsverschuivingen. Hier zijn 10 verbazingwekkende feiten uit de geschiedenis van het currencies znaki.fm/nl/currencies/.

1. We zijn nooit echt begonnen met ruilhandel

Het is een cliché dat mensen, voordat er munten en bankbiljetten waren, ruilhandel dreven en (bijvoorbeeld) een visnet ruilden voor schoenen. Maar dit idee is een misvatting. Er is geen manier voor bilaterale deals om aan echte behoeften te voldoen. Vanaf het allereerste begin vertrouwden mensen op tussenhandelaren die handelden in «proto-geld» om transacties soepel te laten verlopen. Dit proto-geld varieerde per cultuur, van bouten zijde tot goudstaven tot runderkoppen. Maar makelaars in valuta zijn een fundament van de beschaving.

2. China vond munten uit

In China’s vallei van de Gele Rivier zien we in 5 v. Chr. de wijdverspreide opkomst van munten in de vorm van bronzen gietstukken. Hetzelfde zien we in deze periode in Lydië, een koninkrijk in het huidige Turkije. Maar de Chinese muntslag gaat waarschijnlijk al eeuwen daarvoor terug.

3. Geld en bankieren zijn niet zo modern als je denkt

Financiën ontstonden met het schrift. De vroegste pogingen om te schrijven zijn getallen. De kleitabletten in spijkerschrift van de oude Mesopotamiërs werden gedrukt om grondstoffen bij te houden en transactievoorwaarden vast te leggen. Deze konden heel geavanceerd zijn en leken op de hedendaagse termijncontracten. De Code van Hammurabi (die werd geschreven in 1754 v. Chr. en de toon zette voor het recht in de oude wereld, tot aan de Grieken) ging voornamelijk over contracten en transacties.

4. Griekenland koppelde munten aan markten

De oude Grieken waren de eersten die het wijdverspreide gebruik van munten in particuliere detailhandelsmarkten bevorderden, in plaats van het aan regeringen en hun trawanten over te laten om te bepalen hoe munten werden gebruikt. Dit gaf de Griekse beschaving een enorme impuls, gaf economische macht aan gewone mensen en stelde steden als Athene in staat om hun kunst en cultuur te financieren.

5. De Islamitische wereld ontwikkelde de eerste versie van het moderne bankieren.

Moslimhandelaren vormden handelshuizen die de hele islamitische wereld omspanden, van Centraal-Azië tot Spanje. Deze kooplieden, die deze gigantische markt wilden exploiteren, vonden hulpmiddelen uit om het verbod van hun geloof op het aanrekenen van rente te omzeilen. Wissels, cheques en boekhouden met Indiase cijfers zijn allemaal dingen die Europese bankiers in het Italië van de Renaissance zouden kopiëren en herzien.

6. China vond papiergeld uit

De Tang-dynastie van de zevende tot tiende eeuw was een gouden eeuw voor China, dat inmiddels de grootste economie en meest geavanceerde cultuur ter wereld had, met uitvindingen als buskruit, het kompas en de boekdrukkunst. Maar de afhankelijkheid van reeksen munten van lage waarde vormde een belemmering voor de handel. Gilden in de provincie Sichuan experimenteerden met «vliegende cheques», waarbij contracten werden afgedrukt op de bast van moerbeibomen.

7. De plundering van de Nieuwe Wereld door Spanje deed de wereldeconomie instorten

Spanje’s veroveringen van de Azteken en Inca’s leidden tot een orgie van het stelen en delven van goud en zilver. Er werd zoveel verscheept naar Europa en China dat dit leidde tot een eeuw van inflatie. Er was simpelweg meer geld in omloop dan de economieën konden absorberen. Deze overvloed maakte Spanje aanvankelijk het rijkste en machtigste land ter wereld, maar tegen de zeventiende eeuw waren de heersers van Madrid seriematige wanbetalers geworden.

8. De Nederlanders vonden het kapitalisme uit

Nederland was een dambord van katholieken en protestanten, dus om te overleven pasten de burgers een nieuw idee toe: tolerantie. Dit trok allerlei getalenteerde mensen aan die op de vlucht waren voor vervolging elders en voedde een cultuur die rijkdom en macht vond in krediet.

Amsterdam zag de eerste centrale bank, de eerste aandelenmarkt en de eerste marktmanie (over tulpenbollen). De Nederlanders financierden hun eigen opstandige oorlogen tegen Spanje en vervolgens een handelsimperium dat zich over de hele wereld uitstrekte.

9. Sir Isaac Newton hielp de financiële hegemonie van Groot-Brittannië te vestigen.

Newton werd in 1696 benoemd tot Meester van de Koninklijke Munt, een bijbaan die hij zijn hele carrière zou blijven uitoefenen. In die functie hervormde hij de puinhoop van de Britse muntslag en vestigde hij een stevige goudstandaard voor het Britse pond.

In dit decennium werd ook de Bank of England opgericht, een nieuw model voor het beheer van de munteenheid met een publiek-privaat partnerschap. De combinatie van Newtons goudstandaard en het privilege van de Bank of England om geld uit te geven, leidde tot moderne geldmarkten die de Britse macht onderbouwden.

10. Amerikanen zijn de meesters van fiat geld

Hoewel China en Europa pioniers waren op het gebied van bankbiljetten, werden deze al vroeg in Amerika op grote schaal gebruikt door de bevolking. In de koloniën ontbrak het aan edele metalen, dus werd er overvloedig gedrukt om de regering, de revolutie en de burgeroorlog te financieren.

De wereldwijde afspraken na de Tweede Wereldoorlog koppelden de Amerikaanse dollar aan goud, maar in 1971 liet Richard Nixon deze beperking los. Zo begon de huidige periode van pure fiatvaluta’s (wat betekent dat een valuta als geld wordt geaccepteerd omdat een regering zegt dat het een wettig betaalmiddel is) en het risico dat we de controle over geld verliezen als we te veel vertrouwen op de drukpers.